این کلینیک که به مدیریت آقای دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی (متخصص مغز و اعصاب ) در خرداد ماه سال 1394 تاسیس گردید. خدمات مختلفی از جمله سنجش مشکلات ذهنی بیماران مبتلا به ام اس ˓ اجرای طرح های پژوهشی مختلف در زمینه اختلالات شناختی و روان شناختی˓ برگزاری برنامه های توان بخشی ذهنی˓ خدمات مشاوره و رواندرمانی را توسط خانم سعیدی ( کارشناس ارشد روان شناس بالینی ) به صورت همه روزه ارائه می دهد. که در ذیل به توضیح فعالیت هایی که در این مرکز صورت می گیرد پرداخته شده است:
تعریف مشکلات شناختی (ذهنی ) بیماران ام اس و نحوه ارزیابی این اختلالات
طی بررسی ها و مطالعات انجام شده دو دهه گذشته، در حوزه نوروسیکولوژی، محققان به این نتیجه دست یافتهاند،که حدود 70%-40% بیماران مالتیپل اسکلروزیس (ام اس) دچار مشکلات شناختی متعددی میباشند.
شناخت به عملکردهای ذهنی سطح بالا مانند توانایی یادگیری و یادآوری اطلاعات، سازماندهی، برنامه ریزی و حل مسئله ،تمرکز،حافظه،درک مطلب، توجه،فهم وکاربرد زبان و…. اشاره دارد که مغز اکثر افراد سا لم قادر به یادگیری مهارت های جدید در هر یک از این عملکردها میباشد. عواملی مانند افزایش سن، بیماری و… میتواند تاثیراتی را بر عملکرد شناختی انسانها در طول زمان بگذارد.
یکی از بیماریهایی که با ایجاد نقصان در نواحی زیر کرتکس مغز و تاثیر روی سیستم دستگاه عصبی مرکزی باعث ایجاد مشکل در هر یک از حوزه های شناختی مورد اشاره میشود بیماری مالتیپل اسکلروزیس(ام اس) میباشد که در نتیجه مجموعه ای از عوامل محیطی (مانند فشارهای روحی یا تنش)، ژنتیکی و مشکلات خود ایمنی بروز میکند.
اگرچه شدت و تعداد مشکلات شناختی در این بیماری، در افراد مختلف متفاوت میباشد، اما برخی از این مشکلات بعنوان رایج ترین عملکردهای شناختی مختل شده در بیماری ام اس در نظر گرفته میشوند، که میتوان به توجه، حافظه، سرعت پردازش اطلاعات، ادراک دیداری فضائی و عملکردهای اجرایی فرد اشاره کرد. اما معمولا زبان و عملکرد هوشی شخص بیمار محفوظ میماند.
مشکلات بوجود آمده در این حوزه ها تاثیرات منفی و مخربی در روند زندگی روزمره فرد بیمار و کارکرد اجتماعی و شغلی او میگذارد. نشانگان جسمی بیماری نمیتواند بعنوان متغیر پیش بین خوبی برای آسیب های شناختی در نظر گرفته شود.
بعنوان مثال بیمارانی که از نشانگان متعدد و شدید جسمانی رنج میبرند، شکایت چندانی از نقص در عملکردهای شناختی خود ندارند و بالعکس بیمارانی که درگیر مشکلات شناختی متعددی میباشند ،نشانگان جسمانی اندکی دارند.
بنابراین برای سنجش مشکلات شناختی این بیماران نمیتوان به مشکلات جسمانی آنها اکتفا کرد. ولی با توجه به پیشرفت های صورت گرفته در طراحی آزمونهای نوروسیکولوژی معتبر، برای سنجش کارکردهای شناختی میتوان از آنها برای آزمودن شدت این مشکلات در بیماران ام اس استفاده کرد.
با توجه به اینکه پیدایش اختلال در هر یک از عملکردهای شناختی باعث مشکلات متعددی در زندگی فرد بیمار میشود سنجش و طراحی برنامه های درمانی درباره این مشکلات بسیار مورد توجه محققان حوزه های روانشناسی و علوم اعصاب در چند دهه گذشته بوده است که نتیجه تلاش های گسترده این متخصصان طراحی آزمونهای متعدد عصب روانشناسی برای غربالگری وسنجش آسیب های عصبی روانی احتمالی میباشد.
که یکی از معتبرترین و مشهورترین آزمونهای عصب روانشناسی در زمینه ارزیابی عملکرد شناختی بیماران ام اس آزمون MACFIMS میباشد که مدتهاست توسط کشورهای توسعه یافته مورد استفاده قرار میگیرد.این آزمون که توسط جمعی از عصب روانشناسان و روانشناسان بالینی ایالات متحده آمریکا، کانادا، استرالیا و.. در یک نشست تخصصی در آپریل 2001 بمنظور طراحی یک ابزار سودمند در زمینه ارزیابی شناخت بیماران ام اس مطرح شد از این مزیت برخوردار است که نه تنها قادر به تشخیص میزان مشکلات شناختی در بیماران ام اس میباشد بلکه از آن میتوان برای ارزیابی شناخت در سایر بیماریهای عصبی نیز استفاده کرد.
ضمنا در مصاحبه های بالینی روانشناسان هرگاه نیاز به سنجش بیشتر عملکردهای شناختی مراجع باشد این ابزار میتواند یاری رسان متخصصان بالینی برای کسب اطلاعات بیشتر و دقیق تر در این حوزه بمنظور رسیدن به تشخیص درست باشد.
این آزمون متشکل از 7 خرده تست متفاوت میباشد که توانایی سنجش 5 حوزه برجسته شناخت (سرعت پردازش، حافظه کارکردی، یادگیری وحافظه ،عملکرد اجرایی، پردازش دیداری فضایی، بازیابی کلمات) که در بیماران ام اس معمولا دچار اختلال میگردند را دارا میباشد.
همچنین دراین آزمون برای ارزیابی میزان افسرگی و خستگی جسمانی و مشکلات حسی و حرکتی و بینایی که بسیار در بیماران ام اس مشاهده میشوند مقیاس هایی در نظر گرفته شده است.
در سال 1390 این مجموعه آزمون توسط تیم |ژوهشی مرکز تحقیقات ام اس بیمارستان سینا به مدیریت آقای دکتر محمد علی صحرائیان به زبان فارسی ترجمه و برای کشور ایران هنجاریابی شد. که از آن سال تا کنون علاوه بر استفاده فراوان از این آزمون در طرح های تحقیقاتی مختلف به منظور بخشی از برنامه درمانی و توان بخشی ذهنی بیماران مبتلا به ام اس در نظر گرفته شده است.
برنامه های بازتوانی ذهنی
در این کلینیک برنامه های بازتوانی ذهنی به دو دسته توان بخشی بوسیله دستگاه های کامپیوتری و استفاده از کتاب های بازتوانی ذهنی تقسیم می گردد که توضیحات مختصری را در باره هر دو روش در ادامه خواهید خواند :
پس از تهیه برنامه های این نرم افزار که در کشور آلمان بوسیله متخصصین مختلف حوزه توان بخشی طراحی شده است در سال 1391 توسط تیم تحقیقاتی مرکز تحقیقات ام اس برای کشور ایران هنجاریابی شد. این برنامه ها که هر کدام بر یکی از سیستم های کامپیوتری نصب می باشد و هر کدام دارای کیبورد های بزرگ و مخصوص بیماران که از لحاظ فیزیکی دارای ناتوانی شده اند می باشد شامل 7 نرم افزار مختلف در زمینه های مختلف شناختی می باشد که هر کدام به منظور بهبود یکی از اختلالات شناختی ناشی از بیماری ام اس در نظر گرفته شده است. در زیر توضیح مختصری از هر یک از برنامه های توان بخشی مورد استفاده در کلینیک توان بخشی شناختی بیمارستان سینا داده شده است:
Attention and Concentration (AUFM)
این برنامه بر اساس الگوی مقایسه ای ساخته شده است که هدف اصلی آن بهبود توجه و تمرکز بیماران می باشد. که در آن بیمار می بایست تصویری را که با جزئیات مشاهده می کند در بین تصاویر مختلف که شباهت های زیادی با تصویر اصلی دارند مقایسه و تصویر مورد نظر را انتخاب کند. جمعا 77 عکس در این برنامه نشان داده می شود.
Vigilance(VIGI)
این برنامه به منظور بهبود توانایی توجه و دقت طراحی شده است. که در این تمرین بیمار با حفظ جزئیات تصاویر مختلف و نمایش دادن تصاویر مشابه به آن تصویری را که کوچکترین اختلفی را با تصویر اصلی دارد شناسایی خواهد کرد.
Verbal Memory(VERB)
برنامه مورد نظر به بهبود حافظه کوتاه مدت کلامی کمک می کند. به منظور رسیدن به این هدف داستان های کوتاهی روی صفحه مانیتور نمایش داده می شود. بیماران می بایست همه جزئیات این داستان ها را (نامها, اعداد, رویدادها و موضوعات) را به حافظه خود سپرده و سپس به سوال هایی که برنامه از آنها می پرسد پاسخ دهند.
Physiolognomic Memory(GESI)
به منظور بهبود شناسایی چهره افراد این برنامه طراحی شده است. که چهره افراد مختلف از زوایای گوناگون نمایش داده می شود و بیمار پس از به خاطر سپردن جزئیات هر تصویر چهره مورد نظر را از بین تصاویر افراد دیگر تشخیص خواهد داد. در مراحل بالا و دشوارتر این تمرین بیمار علاوه بر تصویر اطلاعاتی از قبیل نام فرد و شغل او را هم به حافظه خواهد سپرد.
Toplological Memory (MEMO)
هدف این تمرین آموزش حافظه توپولوژیکی (فضایی) بیماران می باشد که ابتدا موقعیت و مکان قرار گرفتن هر تصویر به انضمام جزئیات روی کارت حفظ می شود و پس از مخفی شدن تصاویر کارتها بیمار باید بر اساس موقعیت و فضای قرار گرفتن کارتها تصاویر مد نظر را به یاد بیاورند و تشخیص دهند.
Figural Memory (BILD)
تمرین بعدی به منظور درمان حافظه بلند مدت کلامی و غیر کلامی به کار می رود. که در آن بیمار ابتدا هر تصویر را با اسم و نام مخصوص خود به حافظه می سپارد و پس از مرحله یادگیری نام هر تصویر نمایش داده می شود و از بیمار می خواهد در حین حرکت تصاویر بر اساس اسم مورد نظر که در مرحله قبل یاد گرفته است تصویر را انتخاب کند.
Memory of Words (WORT)
این برنامه شناختی نیز به آموزش توانایی شناسایی کلمات (حافظه کلامی) می پردازد. در مرحله یادگیری بیمار تعدادی از کلمات مشخص نمایش داده شده را حفظ خواهد کرد و سپس از بین کلماتی که در مرحله تشخیص به او نشان داده خواهد شد کلمات یاد گرفته شده را تشخیص خواهد داد.
توان بخشی شناختی بوسیله کتاب های بازتوانی ذهنی
دو جلد کتاب بازتوانی ذهنی در مبتلایان به ام اس توسط تیم مرکز تحقیقات ام اس بیمارستان سینا به مدیریت دکتر محمد علی صحرائیان و دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی گرداوری شده است که حاصل چندین سال تلاش و پژوهش این گروه متخصص به منظور جمع آوری این مجموعه با ارزش و کاربردی می باشد .
این کتاب ها شامل تمرین هایی با هدف توان بخشی توانایی های ذهنی بیماران مبتلا به ام اس می باشد. تمرین های این دو جلد کتاب کاملا متنوع می باشد که در وهله اول بخصوص در کتابچه اول تمرین ها نسبتا ساده هستند و هرچه که به پیش برود انجام تکالیف سخت تر می شوند.
استفاده از این کتاب ها توسط خود بیمار در منزل می باشد که تحت نظارت و راهنمایی روان شناس بالینی متخصص در زمینه اختلالات شناختی بیماران ام اس انجام می شود.
در این دو جلد کتاب علاوه بر ارائه تمارین بسیار کاربردی و مفید جهت بازتوانی به توضیح هر یک از عملکردهای ذهنی مانند حافظه˓ توجه و تمرکز و… پرداخته شده است که پس از شرح هر یک˓ راهبردهایی کاملا کاربردی جهت بهبود این حوزه ها در بیماران ام اس ارائه شده است.